اثرات غفلت (1)
حضرت آیت الله ناصری
اثر وضعی اعمالی که ما از روی غفلت انجام می‌دهیم، محرومیت از برکات الهی و بُعد از حق است. حضرت ما را هشدار می‌دهند که غافل نباشید. به یاد خدا باشید. به یاد مرگ باشید. همیشه اینجا نیستید. معلوم هم نیست مرگ چه زمانی به سراغ انسان می‌آید. این هم یک مصیبت دیگر است. کسی سند محضری ندارد که چقدر عمر می‌کند. از همین روست که روایات و آیات فراوانی متضمن این است که انسان هر شب قبل از خواب، به حساب اعمالش برسد.
آیت‌الله ناصری استاد اخلاق در شرح دعای مکارم‌الاخلاق، بحثی را پیرامون ضرورت توجه به یاد خدا و دوری از غفلت مطرح کردند و ضمن شرح این دعا به ذکر آیات و روایاتی درباره محاسبه نفس و مبارزه با آن پرداختند. گزیده ای مفید در این باب را از نظر می گذرانید:
حضرت سجاد علیه‌السلام در دعای مکارم‌الاخلاق بعد از آن‌که از حضرت حق برای اجداد بزرگوار و آباء و اولادش طلب رحمت می‌کند، می‌فرماید:
«و نبهنی لذکرک فی اوقات الغفله؛ پروردگارا مرا در حال غفلت و فراموشی و پیروی از نفس، به یاد و توجه به خودت آگاه ساز.»
وقتی انسان از خدا و ولایت فاصله گرفت، غافل است
ائمه اطهار علیهم‌السلام در درجات عالیه عصمت هستند و غفلت و فراموشی ندارند. پیروی از نفس ندارند. حضرت درواقع به پیروان و محبین هشدار میدهد که همیشه در خواب غفلت نباشید. به یاد خدا باشید. به یاد سفر طولانی آخرت باشید. دنیا و اشتغالات و عناوین، شما را از عالم برزخ و قیامت غافل نکند. متذکر باشید که همیشه اینجا نمی‌مانید. همیشه این منصب و ریاست و مال را ندارید. روزی این‌ها را از شما خواهند گرفت. پس حالا که اختیار و قدرت دارید، به یاد خدا و روز حساب و کتاب باشید.
یکی از معانی غفلت این است که انسان به واسطه کثرت اشتغالات دنیوی و صفات رذیله نفسانی، از خدا و اوامر و نواهی‌اش، غافل و فقط به فکر خود و عینیت و شخصیت و عزت و آبرویش است. وقتی انسان از خدا و ولایت فاصله گرفت، غافل است.
غفلت باعث پیروی از هوای نفس می‌شود. انسان که غافل شد، دنبال نفس و صفات رذیله می‌دود، اما امام سجاد علیه‌السلام هشدار میدهد که انسان باید همیشه از خدا بخواهد در خواب غفلت نباشد. همیشه در فکر حیات ۴ روزه دنیا نباشد و حداقل بخشی از روزش را هم به فکر آخرت باشد. ائمه علیهم‌السلام همیشه به مبدأ وصل هستند و لحظه‌ای غافل نیستند. وصل دائمی و عدم غفلت‌شان هم مثل این است که ما پادرد، کمردرد یا سردرد داشته باشیم و حسابی هم اذیت‌مان کند، اما در عین درد داشتن، با مردم هم صحبت کنیم. درد را فراموش نمی‌کنیم. درد هست، اما داستان و قصه هم هست. رفت و آمد هم هست. اهل‌بیت علیهم‌السلام هم همین‌طورند. هیچ لحظه‌ای حق را فراموش نمی‌کنند. غفلت مال ما انسان‌های عادی است و مصادیقی هم دارد.
اعمالی که از روی غفلت انجام می‌گیرد، اثر عمل را از بین می‌برد، اما اثر ذاتی را از بین نمی‌برد
فرض کنید در هوای گرم تابستان روزه هستید. هنگام وضو، خنکی آب باعث غفلت شما می‌شود و آب را می‌نوشید. آیا روزه‌‌تان اشکال پیدا می‌کند؟ خیر! کفاره دارد؟ ابدا. روزه صحیح است. عمل خوردن چون از روی غفلت بوده، روزه را باطل نمی‌کند. حتی اگر در حال فراموشی، نان هم بخورید و بعد یادتان بیاید روزه بوده‌اید، اشکالی ندارد. روزه صحیح است؛ چون دچار غفلت شدید و نخواستید با خدا مخالفت کنید. در مقام اطاعت حق بودید، ولی غفلت کردید. اعمالی که از روی غفلت انجام می‌گیرد، اثر عمل را از بین می‌برد، اما اثر ذاتی را از بین نمی‌برد.
حال فرض کنید یک لیوان نوشیدنی دیدید و تشنه هم بودید. فکر کردید شربت است و نوشیدید، ولی بعد فهمیدید سم بوده است. سم اثر خودش را می‌کند. البته اگر به مرگ منتهی شد، گناهی رخ نداده است؛ یعنی غفلت، اثر شرعی را می‌برد، اما اثر وضعی را نمی‌برد.
اثر وضعی اعمالی که ما از روی غفلت انجام می‌دهیم، محرومیت از برکات الهی و بُعد از حق است. حضرت ما را هشدار می‌دهند که غافل نباشید. به یاد خدا باشید. به یاد مرگ باشید. همیشه اینجا نیستید. معلوم هم نیست مرگ چه زمانی به سراغ انسان می‌آید. این هم یک مصیبت دیگر است. کسی سند محضری ندارد که چقدر عمر می‌کند. از همین روست که روایات و آیات فراوانی متضمن این است که انسان هر شب قبل از خواب، به حساب اعمالش برسد.
این عالم شاهد زیاد دارد
حضرت امیر علیه‌السلام می‌فرمایند: «دوام الغفله تعمی البصیره؛ غفلت که زیاد شود، چشم قلبت را کور می‌کند.»(۱)
وقتی در همه کارها غافل باشیم و هر کاری دل‌مان خواست، کردیم، چشم دل‌مان کور می‌شود. مصداق همان افرادی که قرآن می‌فرماید: «لهم قلوب لایفقهون بها و لهم اعین لایبصرون بها و لهم آذان لایسمعون بها؛ قلب دارند و نمی‌فهمند. چشم دارند و نمی‌بینند. گوش دارند و نمی‌شنوند.»(۲)
قلب هم چشم و گوش دارد که حق را می‌بیند و می‌شنود، اما وقتی غفلت زیاد شد، دیگر قلب هم نمی‌شنود و نمی‌بیند.
پی نوشت ها:
[1]غررالحکم، ص ۲۶۶
[2]سوره اعراف، آیه ۱۷۹
ادامه دارد...
|