حوزه نمایندگی ولی فقیه سازمان جهادکشاورزی استان اصفهان

آل‌سعود و وهابیون چگونه عربستان را اداره می‌کنند (3)

نقش وهابیت در اداره عربستان سعودی

وهابیت یکی از ستون‌های حکومت آل سعود در عربستان است. پادشاهان سعودی که خود را «خادمین حرمین شریفین» می‌نامند، تلاش کرده‌اند با تاسیس شوراها و سازمان‌های مذهبی تحت نظر دولت، مذهب را به عوان ابزار استحکام حکومت خویش به کار گیرند. از این رو نقش نهادهای مذهبی در عربستان بسیار برجسته و پررنگ است.

بن‌باز؛ دشمن امیرالمؤمنین و مفتی اعظم آتش‌افروزان وهابی

وزارت حج در عربستان، متولی نهادهای مذهبی است و علما و مفتیان این کشور، همگی به نوعی جیره‌خوار دولت سعودی هستند و به نظر می‌رسد نهاد مذهب تقریبا به طور کامل هماهنگ و در جهت منافع حکومت عمل می‌کند. «مفتی اعظم» عربستان، عالی ترین مرجع وهابیت در این کشور، توسط پادشاه این کشور نصب و عزل می شود. مهم ترین نهاد مذهبی در این کشور، «هیات الکبار العلماء»، متشکل از 21 مفتی ارشد سعودی است که مفتی اعظم در راس آن قرار دارد.

در حال حاضر «عبدالعزیز ابن عبدالله آل شیخ» (عبدالعزیز بن باز) مفتی اعظم و رییس هیات علمای بزرگ است که از سال 1999 در این جایگاه قرار دارد.. مهم‌ترین خانواده مذهبی عربستان، خاندان «آل الشیخ» است که مفتی اعظم و ر‌ییس هیات علماء همواره از این خاندان انتخاب می‌شود.

این هیات در 29 آگوست 1971، با حکم ملک فیصل به طور رسمی آغاز به کار کرد. اولین رییس آن، مفتی اعظم وقت عربستان، «عبدالعزیز بن عبدالله بن باز» بود. تا سال 2009، تنها علمای مذهب غالب عربستان، یعنی مذهب حنبلی (با تفسیر ابن تیمیه و ابن عبدالوهاب) در این هیات عضویت داشتند. در سال2009، با حکم عبدالله، پادشاه وقت، علمایی از شاخه های دیگر اهل سنت هم به آن اضافه شدند.

یکی از بخش های اصلی این هیات، «کمیته دایمی تحقیقات دینی و صدور فتاوا» است که با حکم عبدالله در 2010، تنها مرجع مجاز صدور فتوی در این کشور است.«هیات امر به معروف و نهی از منکر» بخش دیگری از این هیات است که در واقع بازوی اجرایی و سوول عملی کردن تصمیمات این هیات محسوب می‌شود. وظیفه دیگر این هیات، تایید پادشاهی جدید برگزیده شده توسط شورای خانواده سلطنتی در قالب صدور یک فتوی است. هدف از تشکیل این هیات، در واقع دادن مشورت دینی به پادشاه و نظارت بر تسلیم محض او در برابر احکام اسلامی است. ولی در عمل مشاهده نشده است که هیات با نظرات و تصمیمات پادشاه مخالفتی نشان دهد. شماری دیگر از موسسات و نهادهای مذهبی عربستان به این قرارند: « مجلس الشورای الدعوه و الارشاد » ، « المجلس الاعلی و الشئون الاسلامیة » ، « ریاسة شئون الحرم المکی و الحرم المدنی » ، « دور الحج فی نشرة الدعوة» ، « هیئة الامر با لمعروف و النهی عن المنکر » ، «الرسالة العالیة لادارة الهجره العلمیة و االافتاء » ، « الجماعة الخیریه لتحفیظ القران االکریم» و ....

قوای سه گانه

در دسامبر 1953، اولین هیات وزیران با مسوولیت های مشخص، به حکم ملک عبدالعزیز تشکیل شد. در 1957، به دستور ملک سعود آیین نامه جدیدی برای هیات وزیران تدوین شد. همین آیین نامه بدون تغییر خاصی مبنای کار هیات وزیران بود تا این که در 1993، در زمان فهد، مقررات جدیدی تدوین و ابلاغ شد. مهم ترین اصلاحات انجام گرفته، تعیین مسوولیت ها و مشخص کردن محدوده 4 ساله برای وزارت و سایر مناصب عالی حکومتی گمارده شده توسط پادشاه بود (انتخاب مجدد بعد از اتمام دوره 4 ساله بلامانع است). سه وزارتخانه کلیدی کشور، دفاع و خارجه و سازمان‌های کلیدی تنها به شاهزادگان ارشد سپرده می شود و سایر وزراء به حکم پادشاه می توانند از میان بوروکرات ها و تکنوکرات های وفادار به سلطنت انتخاب شوند.

مجلس الوزراء السعودی یا هیات وزیران پادشاهی عربستان سعودی

اهمّ اختیارات هیات وزیران شامل برنامه ریزی و نظارت بر سیاست های داخلی و خارجی، مالی، آموزشی، دفاعی و تمام شوون مملکتی در هماهنگی کامل با پادشاه و تحت نظارت عالیه او، حق اظهارنظر درباره مصوبات مجلس، با حق نظارت کامل بر تمام امور مالی وزارتخانه ها و موسسات داخلی می شود. گفتنی است که خود پادشاه هم رییس کشور است و هم رییس قوه مجریه (‌در مقام نخست وزیر) و ریاست هیات وزیران را بر عهده دارد. در عرفی رایج، ولیعهد معاون اول نخست وزیر، و وزیر دفاع معاون دوم نخست وزیر محسوب می‌شود.

هیات وزیران 40عضو دارد و مدت دوره مسوولیت برای اعضای آن 4 ساله است. کارکرد اصلی آن مشاوره دادن به پادشاه در امور مملکتی است، لیکن تصمیمات آن موثر و تا حد زیادی نافذ است.حتی در عرفی معکوس رویه کشورهای دموکراتیک، نظرات «شورای مشورتی» که به نوعی مجلس عربستان محسوب می‌شود، باید به تایید هیات وزیران برسد. یکی از زیرمجموعه‌های هیات وزیران، «دیوان هیات» است که بیشتر متصدی امور مالی و حسابرسی و رییس آن هم شأن وزیر است. مقر دبیرخانه هیات وزیران در ریاض است، اما همه وزارتخانه ها شعبه‌ای در جده هم دارند. به ویژه در تابستان‌ها و ماه مبارک رمضان و ذی الحجه جلسات هیات وزیران در شهر جده تشکیل می‌شود. کاخ الیمامه مقر هیات وزیران در ریاض و کاخ سلام، مقر هیات وزیران در جده است.

کاخ الیمامه مقر هیات وزیران سعودی در ریاض

نسبت خانوادگی با آل سعود، مهم‌ترین نقش را در تعیین وزرا و اعضای هیات وزیران (و البته سایر مناصب عالی) بازی می‌کند. کسانی از برادران پادشاهان سعودی هستند که دهه‌ها در راس یک وزارتخانه قرار داشته یا دارند و عمر مسوولیت آن‌ها از بسیاری از اهالی عربستان بیشتر است!

قوه مقننه

عربستان سعودی عملا تا سال 1992 قوه مقننه نداشت. تا پیش از این تاریخ گاهی پادشاهان سعودی مجالس کوچک مشورتی تشکیل می‌دادند. مثلا سعود بن عبدالعزیز در 1956، فرمان تشکیل شورای25 نفره‌ای را برای دادن مشاوره به پادشاه صادر کرد. لیکن تشکیل مجلس به مفهوم رایج آن مربوط به سال 1992 و در پی جنگ اول خلیج فارس و تبعات منطقه‌ای آن به دستور ملک فهد بود. البته این مجلس هیچ نقش دموکراتیکی نداشت و همه 60 عضو آن توسط پادشاه انتخاب می‌شدند! در سال 1997 این تعداد به 90 نفر و در 2001 به 120 نفر رسید. نصب و عزل همه این اعضاء بر عهده پادشاه است. نمایندگان نباید زیر 30 سال باشند. مقر اصلی این مجلس مشورتی در ریاض است. مجلس بر طبق درخواست هیات وزیران، موضوعات مهم را بررسی می کند و نظرات و مصوبات مجلس به هیات وزیران بازگردانده می‌شود تا تایید شود. در صورت تعارض نظر هیات وزیران با مجلس، حکم نهایی از آن پادشاه است.

توجیه فهد برای تشکیل همین مجلس نیم بند، وجود اصل مشورت در رابطه حاکم و مردم بود و مشورت گیری پادشاه از عقلای قوم بود. 4 زمینه کلی عملکرد مشورتی مجلس، عبارتند از: قوانین مملکت پادشاهی، طرح کلی توسعه اقتصادی و اجتماعی، ارایه گزارش های سالانه وزارتخانه ها و سایر نهادها، تعهدات و توافق نامه های بین المللی.

مجلس مشورتی عربستان به نسبت جوان ترین بخش حکومت محسوب می‌ شود که میانگین سنی اعضای آن حدود50 سال است (در قیاس با پیرمردان 70 سال به بالای آل سعود). این مجلس ترکیبی از مقام های حکومتی، نیروهای نظامی و امنیتی و نخبگان دانشگاهی (در سطح روسای دانشگاه ها و اساتید مهم) است. عمده اعضای این مجلس تحصیل کردگان داشنگاه های غربی هستند و به لحاظ جغرافیایی عمدتا از دو شهر نجد و ریاض، و در مرحله بعد از شهرهای حجاز(مکه، مدینه، طائف و جده) می‌آیند.

پادشاهان عربستان سعی کرده اند با دادن چند سهم از مجلس شورا به گروه هایی چون شیعیان، تکنوکرات ها، لیبرال ها، سلفی ها و سایر گروه های اجتماعی منتقد یا زاویه دار با حکومت، آن ها را درون سیستم جذب کند.

در مجلس عربستان بحث رای اعتماد به نخست وزیر یا وزیران و پاسخگویی و مسوولیت آنان در برابر مجلس اصولا وجود ندارد. رییس مجلس می تواند درخواست حضور هر یک از مسوولان را جهت بررسی مسایل به رییس هیات وزیران تقدیم کند. اقلیت های قومی هیچ نماینده ای در مجلس ندارند. بحث سوال و استیضاح وزیران هم در صلاحیت های این مجلس تعریف نشده است.

گفتنی است در عربستان در هر استان، یک مجلس منطقه ای وجود دارد که متشکل از امیر و نایب او، روسای ادارات دولتی در هر استان و حداقل 10 نفر از خبرگان و متخصصان از اهالی هر استان است که برای 4 سال به عضویت این مجلس منصوب می شوند.

نکته: تا سال 2103 هیچ زنی در مناصب حکومتی عربستان حضور نداشت و در ژانویه آن سال با انتصاب 30 زن از سوی عبدالله پادشاه وقت سعودی به عضویت مجلس مشورتی، پای زنان هم ه مناصب حکومتی باز شد.

قوه قضاییه

به دلیل پیوستگی عمیق دستگاه قضاوت با مذهب وهابی، قوه قضاییه آل سعود بعد از خاندان سلطنتی، تحت نفوذ خاندان آل شیخ است که رهبران مذهبی عربستان محسوب می شوند. تشکیلات قضاییه عربستان به این صورت است:

1-وزارت دادگستری که عهده دار نظارت اداری بر دوایر قضایی است.

2-شورای عالی قضایی: مسوول نظارت قضایی بر کلیه دوایر قضایی است.

3-دادگاه استیناف: بازنگری در احکام شرعی صادره از سوی دادگاه ها را بر عهده دارد.

4-دادگاه های عمومی

5-دفاتر اسناد رسمی

وزیر دادگستری دو معاون اصلی دارد که شامل معاونت قضایی و معاونت اداری و مالی است. عربستان به 13 حوزه قضایی تقسیم شده است.در این کشور 5 مرجع اصلی قضایی وجود دارد که از این قرارند:

-دیوان عالی(مجلس القضای الاعلی)

-دادگاه عالی

-دادگاه های محلی

-دادگاه ویزه(محکمه الجوزیه)

-دادگاه خاص(محکمه الخاصه للاحوال الشخصیه)

شوراهای شهر

در سال 2005، اولین انتخابات ورای شهر(که اصولا اولین انتخابات در این کشور محسوب می شد) در عربستان برگزار شد. این شوراها طبق انتظار، نقش کاملا تشریفاتی دارند و مشورت های کم رنگی به شاه و مقامات عالی دولتی ارایه می دهند. با این حال در همین انتخابات نیم بند سراسری، تاکنون زنان حق رای دادن و انتخاب شدن نداشته اند و از همه مهم تر این که، نصف اعضای شوراهای شهر را هم خود پادشاه مستقیما انتخاب می کند تا احیانا خدشه ای بر سلطه تامه پادشاه وارد نشود. در سال 2009، دوره اول شوراها برای دو سال تمدید شد و در 2011 دور دوم آن برگزار شد که از کل جمعیت حدودا 29 میلیون نفری عربستان، تنها حدود 400 هزار نفر در رای گیری شرکت کردند. قرار بود که در انتخابات 2015 این شورا، زنان هم حق رای دادن و نامزد شدن داشته باشند(که با توجه به این که زنان حتی حق رانندگی در این کشور ندارند، مضحکه ای بیش نیست). دور سوم طبق برنامه قرار است در 12 دسامبر سال جاری میلادی در عربستان برگزار شود.

آزادی سیاسی

بر اساس قانون امنیت ملی 1967، 1982 و 1985مجازات های سنگینی برای افرادی در نظر گرفته شده که با سیاست های رسمی حکومت مخالفت ورزند. هر گونه انتقادی از حکومت به شکل آشکار در کتب، روزنامه ها و به هر صورت دیگر، جرم محسوب می شود. فعالیت در امور سیاسی، گرایش به گروه ها و سازمان های سیاسی غیردولتی، اعتراض، تشویق به اعتراض، جرم و اخلال در امنیت ملی محسوب می شود. جرایم مطبوعاتی و آزادی بیان و عقیده در دادگاهی مسوم به «المباحث» برگزار می شود. تقریبا تمام مطبوعات داخلی عربستان توسط دولت یا افراد وابسته به خاندان سلطنت اداره می شوند.

روزنامه های مهم عربستان: الجزیره، الریاض، المدینه، عکاظ، الاقتصادیه، الیوم، البلاد

مجلات مهم: الدعوه، الیمامه، اقراء، اخبار العالم الاسلامی، الشرق الوسط، الشرق

روزنامه های خارج از عربستان: الحیاط، الشرق الاوسط.

معروف ترین روزنامه عربستان الشرق الاوسط است که مقر اصلی آن در لندن است و در اروپا، غرب آسیا و آمریکا توزیع می شود.

در 1952، اولین رادیوی عربستان به نام «رادیو ریاض» شروع به کار کرد. تلویزیون عربستان هم در 1964 در ریاض راه اندازی شد. علاوه بر این بسیاری از شبکه‌های مهم ماهواره ای در سالیان اخیر توسط شاهزادگان یا افراد مرتبط با خاندان سلطنت خریداری شده‌اند که مهم ترین آن‌ها، مجموعه رسانه‌ای عظیم«ام.بی.سی» با مرکزیت لندن است. اصولا عربستان در یک دهه اخیر، سرمایه‌گذاری کلانی در بخش تبلیغات تلویزیونی و ماهواره‌ای و رادیویی برای شکل دادن ذهنیت جهان اسلام و نگاه غربی‌ها به جهان اسلام صورت داده است.

منابع:

کتاب برآورد استراتژیک عربستان سعودی(سرزمینی-سیاسی)، انتشارات ابرارمعاصر،1384

http://www.alwahabiyah.com/main.aspx?typeinfo=1&lid=0&mid=868

http://www.wikifeqh.ir

http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&id=757

http://didban.ir/fa/news-details/22759/

http://www.parsine.com/fa/news/221065/

http://vahabiatporseman.rasekhoonblog.com/show/480160/

http://www.mashreghnews.ir/fa/news/482731